2010 - Grieks griepvirus zeer besmettelijk?
Landsmeer, december 2009. Staat Europa aan de vooravond van diverse staatscrises? Hoever zullen Europese bondgenoten gaan om "de zwakkere broeders en zusters" te helpen? 10 jaar nadat aandelen in internetondernemingen veranderden van goedgerande koersstijgingen in besmette aandelen staat nu de markt van de staatsobligaties aan de rand van een diep ravijn. 2010 wordt een dubbeltje op zijn kant!
In 2008 beschreef ik hoe ik een jaar eerder tijdens een spreekbeurt voor beleggers van een degelijke bank, die bijvoorkeur alles "Opmaat" doet, aankeek tegen de markt van verpakte leningen. Ik beschreef het neerwaarts risico van een vertrouwenscrisis en vroeg mij hardop af of dit landen zelf in de problemen zou brengen. Nu ruim een jaar later is het zover. Griekenland, Spanje, Ierland, IJsland, Portugal. Men heeft reeds of zal naar alle waarschijnlijkheid binnenkort steun vragen. Wat de gevolgen hiervan zijn voor uw portemonnee licht ik graag toe in onderstaande uitwerking.
Een economie in lagen
Om duidelijk te maken wat de gevolgen voor u als consument zijn, maak ik voor de opbouw van mijn verhaal gebruik van een indeling van de wereldwijde economie als een platform van geldstromen.
De bovenste laag wordt gevormd door de internationale organen. Zij zijn het die gaan over de hoeveelheid geld. Daaronder bevindt zich de laag van nationale economieën. Daaronder de laag van de banken gevolgd door een laag verschaffers van arbeid en daaronder weer een laag werkenden en niet-werkenden.
Op het niveau van de banken brak eind 2007 een vertrouwenscrisis uit. Daardoor stokte de geldstroom op dat niveau. De bezittingen van deze banken bleken eveneens gevoelig voor het gebrek aan vertrouwen. Het gevolg was een afwaardering van deze bezittingen en indirect daardoor ook een afwaardering van de bank zelf. Zoals het bij een sneeuwbaleffect gaat, leidde dit tot een lagere solvabiliteit van de bank. Om die op orde te krijgen, sprongen de twee bovenste lagen, nationale overheden en internationale organen, bij. De balansposities van de banken die steun zochten werd daardoor tijdelijk met een kunstgreep verbeterd. Het alternatief, het laten omvallen van de bank, was een optie die men wilde voorkomen, nadat het omvallen van Lehman Brothers had aangetoond tot welk een paniek dit leidde in de internationale markten.
De zorgen over de banken bleven niet beperkt tot de banken sec, maar leidde ook tot afwaardering van aandelen. De waarde van gerespecteerde ondernemingen daalde met als gevolg dat ook daar sprake was (is?) van een situatie dat de verhouding tussen met leningen gefinancierd vermogen en het eigen vermogen minder positief werd. Het effect van teveel geleend geld bij een bepaalde opbrengst werkt eender bij ondernemingen als in uw eigen portemonnee. De kosten van de lening "eet" te veel op van de hoeveelheid geld, waardoor er minder overblijft om te verteren. In het geval van de onderneming betekent dit dat er minder overblijft om "mee te werken".
Dat leidt tot een effect in de lagen daaronder. Bedrijven ontslaan mensen en overheden slanken hun bezetting maar ook hun voorzieningen af. Een goed voorbeeld van een gevolg hiervan vinden we terug bij de snelle wenteling van de tegenstanders van een verhoging van de AOW leeftijd van 65 jaar naar 67 jaar. Er ontstond een keuze uit twee kwaden. Gelukkig zagen de tegenstanders dit tijdig in.
Hoe keert het tij?
De partijen die het geld beschikbaar stellen zoals het IMF en centrale banken houden de kosten van geld laag. Op die manier kunnen partijen die het zwaar hebben hun hoofd nog boven water houden. Zou bijvoorbeeld de rente te snel stijgen, dan vallen deze partijen alsnog om. Het bijzondere aan de huidige situatie is nu dat een aantal overheden, waaronder de genoemde landen Griekenland, Spanje, Ierland, IJsland en Portugal hun hand misschien wel overspeeld hebben. Als overheid hebben zij garanties verstrekt om banken en bedrijven levend te houden. Zorgvuldige calculaties van hun kant dienen ervoor te zorgen dat zij als overheid voldoende buffer houden voor eventuele tegenslagen. Is men minder gelukkig geweest bij deze of andere bestedingen, dan kunnen twijfels ontstaan omtrent de zekerheid van de ontvangsten. Oftewel dan slaat vertrouwen om in wantrouwen en begint de cyclus die hierboven staat beschreven opnieuw.
De vertrouwenscrisis leidt ertoe dat partijen die mogelijkerwijs steun overwegen daarvoor een hogere vergoeding vragen. Die hogere vergoeding kan slechts bereikt worden door de uitgifte van staatsobligaties tegen die hogere nominale rente of door een lagere prijs voor de reeds lopende staatsobligaties. In lekentaal betekent dit laatste dat een staatslening van bijvoorbeeld Griekenland nog wel verhandelbaar is, maar dat de verkopende partij hiervoor niet meer de volle 100% aankoopprijs vergoed krijgt, maar bijvoorbeeld nog maar 60%. 10 miljoen aan staatsobligaties tegen een couponrente van 4% oftewel €. 400.000,00 aan rente wordt dan te koop aangeboden voor een prijs van 6 miljoen. De nieuwe eigenaar ontvangt echter nog steeds de €. 400.000,00 aan couponrente. Dat is een rendement van 6,667% op de investering van 6 miljoen. Kortom de prijs van het wantrouwen betekent dat een land nog wel over het oude geld kan blijven beschikken, maar dat de rente effectief gestegen is.
Als dat zo blijft, dan heeft diezelfde overheid op termijn een herfinancieringsprobleem. Dan kan men alleen nog maar tegen een relatief hogere rente geld ophalen. De keerzijde daarvan is dat deze overheid meer inkomsten nodig heeft bijvoorbeeld in de vorm van stijging van de belastingen of daling van de voorzieningen. Dat ervaart de onderste laag, de burger, als minder welvaart. En dat is het niveau van de portemonnee van de burger.
Wat dit betekent voor de portemonnee van u en mij zullen we af moeten wachten. Als de situatie in Griekenland om zich heen grijpt zoals de wereldwijde verspreiding van de varkensgriep die haar oorsprong had in Mexico (het woord Mexicaanse griep mag immers niet meer), dan neemt Griekenland velen mee in haar ondergang. Of om een andere metafoor te gebruiken, dan blijkt Griekenland de achilleshiel van Europa.
Het blijft een kwestie van vertrouwen
Het gezegde luidt niet voor niets: "Vertrouwen komt te voet en gaat te paard". 2010 wordt een dubbeltje op zijn kant. Als het mis gaat, dan kan het echt behoorlijk mis gaan. Alle vertrouwen raakt dan zoek en voor je het weet, raken er overheden en de daaraan verwante economieën ernstig besmet. Dan is het gebeurd met de staatsobligaties als vertrouwde haven om te schuilen bij zwaar weer.
Rik Smit, December 2009
Deel dit artikel met anderen